Nguyễn Quỳnh (
1677–
1748[1]) là một
danh sĩ thời Lê – Trịnh (vua
Lê Hiển Tông), từng thi đỗ
Hương cống nên còn gọi là
Cống Quỳnh. Ông nổi tiếng với sự trào lộng, hài hước tạo nên nhiều giai thoại nên trong dân gian vẫn thường gọi ông là
Trạng Quỳnh dù ông không đỗ
Trạng nguyên. Ông còn có tên
Thưởng, hiệu
Ôn Như, thụy
Điệp Hiên, quê tại làng Bột Thượng, trấn Hoằng Hóa, tỉnh
Thanh Hóa, nay thuộc thôn Hưng Tiến, xã
Hoằng Lộc, huyện
Hoằng Hóa, tỉnh
Thanh Hóa. Thân sinh ông là ông Nguyễn Bổng và bà Nguyễn Thị Hương.Thuở nhỏ, ông học với ông nội và cha (vốn là giám sinh ở
Quốc Tử Giám). Năm
1696, Quỳnh thi đỗ
Giải nguyên; nhưng đi
thi Hội nhiều lần bị hỏng.Về sau, triều đình bổ nhậm ông làm giáo thụ các huyện Thạch Thất, Phúc Lộc (
Sơn Tây), tiếp đến làm huấn đạo phủ Phụng Thiên ở kinh thành
Thăng Long. Năm
1718, đỗ khoa Sỹ vọng được bổ làm tri phủ
Thái Bình, rồi về làm Viên ngoại lang ở Bộ Lễ; sau bị giáng xuống chức Tu soạn ở Viện Hàn lâm.Tuy không đỗ đại khoa, Quỳnh vẫn nổi tiếng là người học hành xuất sắc. Đương thời đã có câu: "Nguyễn Quỳnh, Nguyễn Nham, thiên hạ vô tam" (nghĩa là thiên hạ không có người thứ ba giỏi như hai ông).Sách Nam Thiên lịch đại tư lược sử đã nhận xét về ông: "... Nguyễn Quỳnh văn chương nổi tiếng ở đời, nói năng kinh người, thạo quốc âm, giỏi hài hước...".Tác phẩm còn lại của Nguyễn Quỳnh, gồm một số
bài ký,
văn tế mẹ, văn khóc em (vốn tài hoa, nhưng chết yểu ở tuổi 14) và hai
bài phú chép trong tập Lịch triều danh phú. Lịch triều danh phú là tuyển tập của các danh sĩ thời bấy giờ, tất cả đều đỗ đại khoa, chỉ có hai người đỗ
Hương cống là Nguyễn Quỳnh và
Đặng Trần Côn.Tương truyền ông là bạn thơ của nữ sĩ
Đoàn Thị Điểm.接:王红夫人諸葛夫人Do tính cách trào phúng nên dân gian thường đồng hóa ông vào nhân vật
Trạng Quỳnh – một ông Trạng dân gian nổi tiếng với tính trào lộng.Để tôn vinh ông,
Nhà nước Việt Nam đã cho xây dựng nhà lưu niệm Trạng Quỳnh tại quê hương ông.
[2]